Blogs
De illusie van controle in het onderwijs
Ik zie steeds meer docenten en beleidsmakers bij onderwijsinstellingen nadenken over hoe we AI in het onderwijs gaan integreren. We stappen steeds meer af van het negeren of het verbieden, en zijn op zoek naar oplossingen en verbeteringen met de inzet van AI. Ik word heel blij van deze trend want dit geeft aan dat we AI (eindelijk!) serieus beginnen te nemen. Echter, ik zie ook een hoop naïviteit in ideeën of beleidsstukken voorbijkomen. Ik zie daar twee hoofdredenen voor: 1) te weinig kennis en 2) de illusie van controle.
Te weinig kennis
Met het eerste punt bedoel ik dat er ideeën worden gevormd of keuzes worden gemaakt op basis van te weinig informatie. Bij presentaties en workshops die ik geef, merk ik vaak dat slechts een enkeling gebruik maakt van de betaalde versie van een chatbot. Zoals ik al eerder heb aangegeven: de betaalde versie is vele malen beter dan de gratis versie. Docenten en beleidsmakers onderschatten enorm wat er nu al mogelijk is en vormen op basis van die informatie hun ideeën, laat staan wat voor enorme sprongen we de komende tijd nog gaan zien in de technologie. Een voorbeeld hiervan is dat het profielwerkstuk en de scriptie nog steeds niet weg te denken zijn in het onderwijs terwijl ik bijna een half jaar geleden al een gehele HBO scriptie (We onderschatten de kracht van ChatGPT – AI voor Docenten) in 5 uur schreef.
Illusie van controle
Maar vandaag wil ik het vooral hebben over het tweede punt, de illusie van controle. Ik hoor allerlei ideeën en zie allerlei beleidsstukken waarbij er een soort ideale wereld wordt geschetst die ik me niet kan voorstellen. Een goed voorbeeld hiervan is de stelling: ‘We gebruiken alleen ethisch verantwoorde genAI-modellen’. Dit wordt met de beste intenties bedacht, maar dat houdt niet in dat het ook werkbaar is. Als ik het heel scherp neerzet: Soms vraag ik me af hoeveel jaar de bedenker hiervan al niet in een klaslokaal is geweest.
Enkele thema’s die ik veel hoor op een rijtje:
Thema | Algemene visie bij onderwijsinstellingen | Koppeling met genAI |
Duurzaamheid | We vinden duurzaamheid belangrijk. | Uit onderzoek weten we dat het gebruik van genAI heel veel stroom kost. |
Mensenrechten | We vinden mensenrechten belangrijk. | We weten dat de modellen in Afrika verder zijn ontwikkeld op basis van feedback van mensen die daar niet veel betaald voor krijgen. |
Bias | We zijn tegen bias en willen modellen die de werkelijkheid evenwichtig presenteren. | We weten dat genAI modellen vol zit met verschillende biases. |
Gelijkheidsprincipe | In het onderwijs willen we voor iedereen gelijke kansen. | We weten dat iedereen met geld een betaald account van een genAI tool kan aanschaffen waardoor hij/zij een aanzienlijk voordeel kan behalen. |
Privacy en data | We willen dat er veilig omgegaan wordt met onze data en dat onze data worden opgeslagen in Europa. | Dit is zeker niet het geval bij alle genAI tools. |
Op basis van bovenstaande tabel zou je kunnen stellen dat het gebruik van genAI niet goed aansluit bij de algemene visie van onze onderwijsinstellingen. En dat geluid hoor ik dan ook regelmatig. “We moeten genAI niet gebruiken want [insert kritiek]” [opties: het is slecht voor het milieu; het discrimineert; de data wordt opgeslagen in de VS; enzovoorts]. Maar dit soort kritiek is niet doordacht. Voor de duidelijk: ik sta volledig achter de principes en het zijn hele goede bedoelingen, ik vind het alleen niet realistisch.
Wat als we niet ethisch verantwoorde genAI tools verbieden?
Stel je even voor, het is een jaar later, we zijn in maart 2025. We hebben op basis van bovenstaande principes bepaalde genAI tools verboden in het onderwijs. Docenten en studenten mogen alleen gebruik maken van het model van de Nederlandse overheid (GPT-NL), dat zojuist is uitgebracht. Echter, GPT-NL komt totaal niet in de buurt van de kracht van ChatGPT 5. GPT-NL voelt als een assistent van 16 jaar die nog bezig is met z’n HAVO-diploma en GPT-5 voelt als een assistent die een masterdiploma op zak heeft. Die assistent wil alles voor je doen en kost weinig geld, echter, GPT-5 discrimineert in sommige gevallen nog wel, slaat de data op in de VS en gebruikt ook een hoop energie. Verder zullen we nog steeds niet kunnen detecteren of er gebruik is gemaakt ven genAI.
Wat zouden de consequenties zijn van dit scenario? Denken we echt dat studenten braaf alleen GPT-NL gaan gebruiken? Ik denk dat geen enkele docent dat denkt. Studenten zullen altijd opzoek gaan naar manieren om hun werk makkelijker te maken. Daarnaast bereiden we ze ook nog eens niet voor op de echte wereld. We moeten oppassen dat we als docenten niet te braaf willen zijn en daardoor achterlopen op de studenten.
Het verbieden van bepaalde genAI tools is gewoonweg niet praktisch uitvoerbaar, hoe goed de redenen daar dan ook voor zijn. Wat het extra moeilijk maakt is dat sommige dingen zelfs wettelijk bepaald zijn, bijvoorbeeld data opslag op Europese servers volgens de AVG. Ik hoop dat we niet de situatie gaan krijgen dat studenten, al dan niet illegaal, betere AI tools gaan gebruiken dan docenten. Dit lijkt me een zeer onwenselijke situatie. We moeten niet die illusie van controle hebben dat wij bepalen wat onze studenten doen. Waar we wel invloed op hebben is hoe we ons onderwijs ontwerpen. Laten we ons daarop focussen.
Conclusie
Laten we dus afstappen van het idee dat we volledige controle hebben over wat onze studenten doen. Laten we ons richten op goed onderwijsontwerp waarbij we de mogelijkheden van AI in acht nemen. Dat wordt al een enorme uitdaging voor de komende jaren.
