Bestaan alle opleidingen en vakken nog zoals we die nu kennen over 5 à 10 jaar? Hoe ziet de rol van de docent eruit? Wat gebeurt er als we de impact van deze technologie volledig onderschatten? Overkoepelend: Wat is de toekomst van het onderwijs? AI heeft nu al veel invloed op ons onderwijs en in de toekomst nog veel meer. Maar wat die impact precies gaat zijn is moeilijk in te schatten. Er is veel onzekerheid. Een goede methode om met die onzekerheid om te gaan is te denken in scenario’s. Dat is wat ik met jullie wil bespreken in dit artikel.

We gaan het hebben over 3 scenario’s:

1)     AI verbetert niet/nauwelijks of we mogen het niet inzetten

2)     Gestage vooruitgang, AGI over 20 jaar

3)     Agressieve groei, AGI over 5 jaar

In dit artikel ga ik beschrijven wat voor beeld ik heb bij elk scenario, hoe groot de kans is op dit scenario en wat de consequenties zijn van dit scenario. Ik kan alvast de conclusie verklappen: het is een slecht idee om AI te negeren.

Scenario 1: Business as usual – AI verbetert nauwelijks meer 📚

Wat houdt dit in?

In dit scenario gaat AI slechts een kleine rol spelen in ons onderwijs. Er komt geen revolutionaire doorbraak. Sommige docenten en leerlingen/studenten zullen AI inzetten als hulpmiddel. Het onderwijs zoals we dat kennen, waarbij er een docent voor de klas staat om een verhaal te vertellen aan een grote groep leerlingen zal blijven bestaan. Asynchrone toetsen blijven bestaan. De kennis en vaardigheden, opleidingen en vakken zoals we ze nu kennen blijven bestaan.

Effect op onderwijs

De mogelijkheden die AI nu al biedt worden geen succes / worden niet gebruikt / kunnen worden verboden. Het blijkt bijvoorbeeld dat de AI-docenten die nu al bestaan niet gebruikt worden door leerlingen. Het blijkt dat studenten AI niet gaan inzetten bij het maken van asynchrone toetsen ook al kan het nu al een gehele master scriptie schrijven. De kennis en vaardigheden die we de leerlingen/studenten nu nog aanleren, ook al zijn die overbodig in een wereld met de huidige AI, blijven we gewoon doceren.

Het effect van dit scenario op het onderwijs is heel klein. En dat is fijn want dan hoeven we niet te veranderen. Voor mijn gevoel is dit de reden waarom zo’n 95% van de huidige onderwijzers kiest om te werken volgens dit scenario.

Kans op dit scenario: 20% 📊

De kans dat AI niet verder ontwikkeld is zéér klein, bijna verwaarloosbaar. Waarom ik dit scenario toch 20% kans geef is omdat we er wellicht voor kiezen om grootschalige verboden uit te voeren. Praktisch gezien heb ik geen idee hoe we dit kunnen handhaven. Verder lijkt het me ook heel vreemd omdat we de leerlingen en studenten ook juist moeten voorbereiden op een wereld waar AI er is, zeker in het hoger onderwijs. Maar in de andere scenario’s verandert er veel en mensen willen graag verandering tegenhouden.

Qua werkdruk en verandering is dit natuurlijk het ideale scenario. Mensen denken vaak dat ik heel optimistisch ben over AI in het onderwijs maar in mijn optiek gaat de vooruitgang van AI veel sneller dan we ons in het onderwijs kunnen aanpassen. Dat gaan we ook zien in de andere scenario’s.

Scenario 2: AGI in 20 Jaar – Fundamentele transformatie van het onderwijs🔄

Wat houdt dit in?

AI verbetert gestaag. Op dit moment zien we al dat AI-chatbots als ChatGPT en Claude soms met intelligentere/betere output kunnen komen dan docenten en professionals in het werkveld. De lat voor onze studenten moet enorm omhoog. Als AI zich nog verder ontwikkelt dan moeten we een nauw oog houden op het werkveld. AI zal steeds meer taken overnemen binnen veel banen. In dit scenario zal er over 20 jaar AGI zijn, een AI die kan wedijveren met professionals in het veld op veel werkgebieden (maar dan 1000x goedkoper en sneller).

Effect op onderwijs

De impact op het onderwijs is in dit scenario verstrekkend. Traditionele kennisoverdracht wordt in de komende 2 decennia steeds meer overgenomen door AI-systemen die zich perfect aanpassen aan het leertempo en de voorkeuren van individuele leerlingen. De eerste prototypes zien we al in de AI-docenten. Nu is dit een hulpmiddel maar het zal een steeds grotere rol innemen. Docenten evolueren naar het profiel van coach en mentor, waarbij ze zich concentreren op het begeleiden van het leerproces en het stimuleren van kritisch denken. Het onderwijs wordt steeds meer een gepersonaliseerde reis, waarbij elke leerling een uniek leerpad volgt dat wordt bedacht door een combinatie van AI-systemen en menselijke begeleiding.

We moeten in dit scenario ook heel serieus kijken naar welke kennis en vaardigheden / vakken / opleidingen nog relevant zijn. Dat kan van jaar tot jaar veranderen. We moeten een adaptief onderwijssysteem ontwikkelen. Adaptief en onderwijs gaat op dit moment niet samen. Dit betekent een ander paradigma.

Kans op dit scenario: 70% 📊

De kans op dit scenario schat ik hoog in. ChatGPT bestaat pas 2 jaar en in de afgelopen 2 jaar hebben we extreem veel vooruitgang gezien. De verwachting is dat deze technologie alleen maar beter wordt en op een gegeven moment even goede output kan genereren als professionals. Dit gaat grote impact hebben op hoe het werkveld eruit gaat zien en dus ook op wat we moeten onderwijzen. Ook denk ik dat er grote kansen zullen ontstaan voor hoe we gaan onderwijzen.

Het grote risico binnen dit scenario is natuurlijk dat het onderwijs niet zo snel kan aanpassen. Om dat te voorkomen moeten we AI veel serieuzer nemen als gehele sector. Ik hoor mensen nu denken ‘maar wij nemen AI al heel serieus, het is namelijk al een subdoel binnen 27 van onze hoofddoelen’. In dit scenario zou AI prioriteit nummer 1 moeten zijn bij onderwijsinstellingen. Misschien moeten we zelfs ¾ van de andere werkgroepen en initiatieven on hold zetten om duidelijk te maken dat dit by far het belangrijkste is waar we ons druk over moeten maken in het onderwijs.

Te beginnen met dat iedereen verplicht naar de podcast AI-tussenuurtje van Marcel en mij moet luisteren natuurlijk😉 (https://open.spotify.com/show/5yGT1cDSqLtdR6qp6rx6pO?si=fec340b674e449b2)

Scenario 3: AGI in 5 Jaar – Radicale Verstoring ⚡

Wat houdt dit in?

In dit meest disruptieve scenario bereikt AI binnen 5 jaar menselijk niveau van intelligentie. Daarna gaat het ontwikkelen in superintelligentie, dus dat AI ‘intelligenter’ is dan de slimste mens. Dit veroorzaakt een schokgolf door de hele samenleving, waarbij traditionele onderwijsmodellen plotseling overbodig (dreigen te) worden.

Effect op onderwijs

De impact op het onderwijs in dit scenario is niet te overzien. Het onderwijs moet zich opnieuw uitvinden. Ik weet niet goed wat voor gekke wereld dit zou opleveren. Als de AI zich zo ontwikkeld dat het ‘intelligenter’ is dan mensen, wat gaan we dan doen als onderwijs (of sterker nog, als mensheid?

Kans op dit scenario: 10% 📊

Hoewel dit scenario door sommigen als onwaarschijnlijk wordt gezien, kan de exponentiële groei van AI-capaciteiten tot onverwacht snelle doorbraken leiden. De recente geschiedenis van AI-ontwikkeling heeft laten zien dat voorspellingen vaak te conservatief zijn geweest (hier is al heel veel bewijs van!). Als ik alleen kijk naar de ontwikkeling van de afgelopen 2 jaar dan lijkt dit een behoorlijk plausibel scenario. Ik verwacht (en hoop) echter dat we in een relatief korte tijd tot een behoorlijk krachtig product zijn gekomen maar dat de volgende stappen minder snel gaan (à la 80-20 regel).

Conclusie 🎯

De toekomst is onzeker. Op dit moment zet nagenoeg iedereen in het onderwijs in op scenario 1. Dat vind ik een vreemde keuze. Ik denk dat scenario 2 veel waarschijnlijker is.

Nuancering: ik zit natuurlijk volledig in een AI-bubbel. Wellicht overschat ik de impact van AI. Ik snap dat je de kansen per scenario anders kan inschatten dan ik en dat er waarschijnlijk nog wel tig andere scenario’s zijn. En ik sta open voor die visies. Maar zullen we het hier alsjeblieft over hebben?! En dus niet gewoon standaard dit grotendeels negeren?

Voor mijn gevoel is er al behoorlijk wat bewijs dat scenario 1 onwaarschijnlijk is. Ik ben heel benieuwd naar wat het moment gaat zijn dat mensen zich helemaal kapot gaan schrikken…….. Ik ben serieus heel benieuwd hiernaar. Het is nog niet gebeurd terwijl:

–        Veel AI-docenten scoren al tussen de 9 en de 10 op het eindexamen. Binnen 3 jaar verwacht ik dat de AI-docenten op het VO inhoudelijk beter zijn dan de gemiddelde docent. Deze AI-docenten kunnen 24/7 maatwerk leveren. Waarom denken mensen dat de rol van de docent hetzelfde blijft? (meer info: https://www.linkedin.com/pulse/waarom-worden-ai-docenten-onderschat-tom-naberink-oalke?trackingId=0rTPa1iXPUlpAtM8kccTWg%3D%3D&lipi=urn%3Ali%3Apage%3Ad_flagship3_profile_view_base_recent_activity_content_view%3B8TNTBeo3RcimgLElnQkXfg%3D%3D)

–        We kunnen nu al een gehele master scriptie schrijven met AI. Moeten we studenten nog leren hoe ze onderzoek moeten doen? (meer info: https://www.linkedin.com/pulse/een-complete-master-thesis-geschreven-door-ai-tom-naberink-8h2ze?trackingId=YRo6w2p7jm3jx3RhTi1rsA%3D%3D&lipi=urn%3Ali%3Apage%3Ad_flagship3_profile_view_base_recent_activity_content_view%3B8TNTBeo3RcimgLElnQkXfg%3D%3D)

–        We zien dat AI heel goed is met creatief werk. Moeten we mensen nog opleiden tot kunstenaars / dichters / muzikanten? (meer info: Berklee professor says Suno is better musically than 80% of his students : r/ChatGPT en AI-generated poetry is indistinguishable from human-written poetry and is rated more favorably | Scientific Reports)

–        We zien dat AI heel goed is met computerwerk: Denken docenten bij opleidingen als Rechten, Economie, Communicatie, Journalistiek, Taalwetenschappen (en ik kan er nog wel wat noemen) dat hun opleiding in de huidige vorm nog relevant is over 10 jaar? (meer info: er zijn veel bronnen hiervoor maar een mooi voorbeeld is [2401.16212] Better Call GPT, Comparing Large Language Models Against Lawyers)

–        Nu heeft iedereen een persoonlijke vertaler in hun broekzak en straks hebben we zelfs oordopjes waarbij je de andere taal meteen hoort. Denken docenten Duits en Frans op het VO dat hun vak nog bestaat straks? (meer info: https://open.spotify.com/episode/6ogZIBIgZDDJtGDPWeVRTl?si=9485faf9067c452a)

–        Mensen vinden AI soms meer empathisch dan mensen. Wat voor effect heeft dit op de meer bijvoorbeeld psychiaters?  (meer info: ik kon de link naar het artikel even niet vinden maar ik zag wel dit vanochtend op reddit: https://www.reddit.com/r/ChatGPT/comments/1h0lcjy/i_cried_a_human_therapist_could_never_do_that_to/?utm_source=share&utm_medium=web3x&utm_name=web3xcss&utm_term=1&utm_content=share_button)

–        Het nieuwste o1-preview model kan in Wiskunde al op PHD-niveau wiskundige en natuurkundige problemen oplossen. Dit is nog maar het eerste model in deze serie en zelfs de preview versie hiervan! Welk effect heeft dit op het onderwijs en de professie van de natuurwetenschappen? (meer info: Can ChatGPT o1-preview Solve PhD-level Physics Textbook Problems?)

–        We weten al deels waar de grote techbedrijven mee bezig zijn. In 2025 mogen we op enkele belangrijke vlakken grote verbeteringen verwachten: 1) Agents; 2) Verbeterde (onbeperkte?) context window; 3) Vision, niet alleen met screenshots maar je streamt wat je ziet op je beeldscherm of in het echt; 4) Alles wat er nu is maar beter: Nog betere voice mode / beter afbeeldingsgeneratoren / betere videogeneratoren en, wellicht het belangrijkste, ‘intelligentere’ modellen.

Wanneer gaan we serieus rekening houden met dat scenario 2 in mijn verhaal waarschijnlijker is dan scenario 1?

Ik schreef laatst al dat ik niet graag in de schoenen zou staan van een bestuurder van een onderwijsinstelling. Hoe ga je in hemelsnaam om met de onzekerheid? Hoe zorg je ervoor dat jouw school nog relevant is in de toekomst? Hoe neem je docenten mee die niet graag veranderen in dit verhaal? De eerste stap is dat we de impact van AI veel serieuzer moeten nemen. De rest van de stappen moeten we samen ondervinden.

p.s. 1: Dit artikel is soms wat ongenuanceerd. Een eerdere versie van dit artikel was 2,5x zo lang maar ik dacht dat weinig mensen het dan nog wilden lezen. Daarom heb ik veel van de nuances en extra uitleg geschrapt.

p.s. 2: Ik ben niet de eerste die in dit soort scenario’s denkt. Mollick (2024) bespreekt dit in zijn bekende boek Co-intelligence en Korinek (2023) heeft hier ook een interessant artikel over geschreven (Scenario Planning for an AGI Future-Anton Korinek).

p.s. 3: Ik maak in de scenario’s weinig onderscheid tussen de verschillende fases in het onderwijs. Misschien had ik dat wel moeten doen. In het HO verandert er het meeste en in het PO het minste. Eigenlijk zou je zo’n scenario analyse per fase willen doen. Waarom is dit nog niet gedaan? Zoals ik al in de introductie schreef, soms voel ik me de enige die zich hier druk over maakt.

Persoonlijke noot

Ik heb soms het gevoel dat ik de enige ben die zich grote zorgen maakt om de toekomst van ons onderwijs wat betreft de impact van AI. Ik blijf mij enorm verbazen dat erin het onderwijs zo weinig aandacht gaat naar dit ondewerp. Mijn verwachting is dat er veel gaat veranderen en we moeten daar nú op inspelen en ons voorbereiden op de toekomst. Voor mijn gevoel is het gebrek aan urgentie vooral te wijten aan dat mensen in belangrijke posities geen idee hebben wat er aan de hand is. Ik hoop dat ik er helemaal naast zit……….