Het gebruik van AI-middelen onder studenten schiet omhoog. Afgelopen voorjaar deed Hogeschool Saxion een grove schatting: een kwart van de ingeleverde werkstukken was (deels) geschreven met behulp van ChatGPT. Die getallen zijn een paar maanden later ’absoluut achterhaald’, zegt programmamanager toetsing Annemieke Bosshardt. „Inmiddels kennen de meeste studenten ChatGPT en andere AI-tools. Het zou naïef zijn om te denken dat ze hier geen gebruik van maken.”

De Christelijke Hogeschool Ede houdt het op ’een gedeelte van de studenten’ die kunstmatige intelligentie-tools gebruikt bij het schoolwerk. Op de Universiteit in Leiden tasten ze in het duister over hoe vaak AI wordt ingeschakeld door studenten. Maar: „We zijn er wel alert op.”

De tekst gaat verder onder de foto.

Vooral ChatGPT is populair. De slimme (gratis) chatbot kan antwoorden formuleren op bijna elke vraag die de gebruiker intypt. Een epistel van precies drieduizend woorden over Shakespeare? Een hele motivatiebrief of gewoon even een grammaticacheck? Allemaal zo gepiept. Sinds ChatGPT vorig jaar online kwam, probeerden meer dan 1,5 miljoen Nederlanders de tool, berekende onderzoeksbureau GFK. De groep die het meest gebruikmaakt van AI: studenten.

Masterstudent Dirk* kent ChatGPT vanaf het prille begin. Voor zijn opleiding aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam moest hij ’heel veel essays’ schrijven en wat bleek: als hij zijn gedachten en notities in de chatbot stopte, kwamen daar heel logische teksten uit. „Dat kan je cijfer zomaar opkrikken van een 7 naar een 8.”

Hij moet grinniken om universiteiten die in het duister tasten hoeveel studenten al verknocht zijn aan AI. „Van mijn studiegenoten gebruikt zeker de helft zulke tools. Ik zit ook in lessen waar studenten ChatGPT gewoon open op hun laptop hebben staan. Die kunnen hun vragen vaak sneller beantwoorden dan de leraar.”

Universiteiten en hogescholen zitten met de trend in hun maag. Op veel plekken is AI-gebruik tijdens toetsen en schriftelijke opdrachten inmiddels verboden. „Onvermeld een chatbot gebruiken bij het genereren van teksten betekent fraude. Studenten moeten zich dat goed realiseren”, aldus de Universiteit Utrecht.

Omdat ChatGPT altijd unieke teksten bedenkt, zijn plagiaatprogramma’s niet effectief in het opsporen van ’kunstmatig’ werk. Toch moest Dirk dit voorjaar op gesprek komen bij de examencommissie wegens verdenking van AI-gebruik. „Ze konden niets bewijzen. Ik liet mijn aantekeningen zien om aan te tonen dat ik mijn essays echt wel zelf had bedacht. Het werd een welles-nietes-verhaal.” Uiteindelijk kreeg hij er geen straf voor.

De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) geeft tips aan docenten hoe ze oneigenlijk gebruik van AI kunnen herkennen. Zoals: ’Voer je eigen toets in ChatGPT om te kijken waar de chatbot zelf mee komt’ en ’let op de stijl van de student’. „ChatGPT formuleert teksten vrijwel foutloos. Opvallend weinig spelfouten kunnen dus ook een teken zijn.”

Op veel scholen worden toetsen aangepast aan de tijden. Bij essays is het beter om ’kennisvragen, conclusies en technische analyses’ te vermijden, aldus de Universiteit Leiden. „Verslagen aan de keukentafel laten schrijven – dat is niet zonder meer betrouwbaar”, herkent ook Saxion. „We vragen daarom bijvoorbeeld recente, authentieke voorbeelden uit de beroepspraktijk te integreren.” Want dan kunnen chatbots niet zomaar het antwoord oplepelen.

Ook kunnen mondelinge toetsen en presentaties helpen om erachter te komen wat de student echt heeft geleerd. In andere gevallen moeten studenten schriftelijke opdrachten en zogenoemde ’thuistentamens’ toch weer op school maken, op een laptop zonder internet of met pen en papier.

In plaats van het gebruik van kunstmatige intelligentie te beperken, zou het beter zijn om er transparant mee om te gaan, denkt Tom Naberink. De docent sportkunde aan de HAN startte de populaire website AI voor Studenten. „De technologie gaat niet weg, dus moeten we ervoor zorgen dat studenten AI op een verantwoorde manier toepassen.”

Niet om hele essays mee te maken – ChatGPT verzint namelijk vaak ook dingen, die het daarna als waarheid presenteert – maar wel als vliegensvlug studiemaatje. „Ik zou bij een presentatie altijd aanbevelen om ChatGPT te gebruiken, die kan namelijk uitstekend brainstormen. En bij verslagen, al is het maar om de spelling te controleren. In minder tijd kom je dan tot betere resultaten.”

In de tweestrijd tussen verbieden en toestaan kiest Hogeschool Saxion bewust voor de tweede optie. „Gebruik van AI is in beginsel toegestaan, mits je dat kritisch en verantwoord doet”, zegt Bosshardt. „Dus altijd transparant, met bronvermelding, en met oog voor de schaduwkanten van AI. Neem niets klakkeloos over, is de regel.”

De snelle opkomst van AI noemt ze ’spannend en gaaf’ voor het onderwijs, ’maar gebruik van AI komt met verantwoordelijkheid’. Het doel voor de komende tijd: „Studenten verantwoorde gebruikers laten worden, waarmee zij completer en goed toegerust de arbeidsmarkt betreden.”

Of zoals student Dirk het stelt: „Verbieden is de slechtste optie. Volgens mij moeten we er gewoon allemaal vaardig in worden. Want als je er helemaal niks over leert, ben je later gewoon een sukkel.”

* Dirk is een gefingeerde naam.